Bijzonder monument
De Engelmunduskerk Oud Velsen is een bijzonder monument en behoort tot de oudste kerken van Nederland en is de oudste kerk van Holland, Zeeland en Utrecht. De kerk is gesticht in de achtste eeuw door Willibrordus.
Stichting houten kerkje
In het jaar 690 zette Willibrordus voet aan wal in de Lage Landen bij de zee. In het huidige Velsen stichtte hij vervolgens een houten kerkje, waaraan later de naam van zijn metgezel Engelmundus is gegeven.
Blijkens een archiefstuk van de Abdij van Echternach in Luxemburg dateert de oorspronkelijke kerk uit het begin van de achtste eeuw (± 722).
De kerk is een van de oudste kerken in westelijk Nederland en behoort tot de vijf moederkerken van Holland.
Bouwperioden stenen kerk
In de loop van de 11e eeuw werd deze kerk vervangen door een tufstenen kerk, waarvan omvangrijke delen bewaard zijn gebleven. De geschiedenis van de stenen kerk omvat een aantal bouwperioden en daardoor ook verschillende bouwstijlen.
De eerste bouwperiode, die vermoedelijk loopt van de 12e tot het begin van de 13e eeuw, omvat de eerder genoemde tufstenen kerk en toren. Overblijfselen uit deze periode bevinden zich in hoofdzaak aan de noord- en westzijde van het huidige kerkgebouw. In de noordelijke muur bevinden zich nog enkele dichtgemetselde Romaanse vensters.
Tot de tweede bouwperiode (naar men aanneemt in het begin van de 16e eeuw) behoren in hoofdzaak de verhoging van de toren en de uitbreiding van het bestaande kerkgebouw met een zijbeuk aan de zuidzijde.
De derde bouwperiode, die omstreeks 1596 viel, betrof het herstel van de grote hoofdbeuk na de verwoesting door de Spanjaarden in 1573. De zuidelijke zijbeuk en het koor liet men een ruïne. Van de ruïne van deze zijbeuk zijn nog enkele muurrestanten bewaard gebleven. Deze zijn met de voorlaatste restauratie (1967-1969) uitgebreid tot de tegenwoordige binnenplaats met een kleine overkapping.
Een vierde bouwperiode dateert uit 1773. Toen werd het schip van de kerk in oostelijke richting uitgebreid en de overblijfselen van het koor afgebroken. De huidige torenspits dateert uit 1817.
